Λίγα λόγια για το χωριό μας
Τα Χάλανδρα είναι μικρό χωριό, το οποίο βρίσκεται Βορειοανατολικά της Αμανής, σε μια από τις πιο απόκρημνες και ψηλότερες πλαγιές της. Η τοποθεσία αυτή αποτελεί την πλέον καλύτερη από άποψη θέας, υψομέτρου αλλά και στρατηγικής οχύρωσης. Πράγματι τα Χάλανδρα βρίσκονται σε υψόμετρο 470 μέτρων και είναι το ψηλότερο από τα χωριά του όρους Αμανή (800 μ.). Από την πλατεία απολαμβάνει κανείς τη μοναδική θέα των Αφροδισίων, του Πελιναίου, της κοιλάδας της Κεράμου και της θάλασσας των Αγιασμάτων. από την ανατολική πλευρά του χωριού, το καταπράσινο δάσος απέναντι, σε αντίθεση με το πετρώδες Πελιναίο. Τα άφθονα και καλά νερά, που τρέχουν στις μικρές χαράδρες και αποτελούν ένα από τα βασικά γνωρίσματα του χωριού, δημιουργούν μια βλάστηση οργιαστική. Πανύψηλα καβάσια συναγωνίζονται σε ύψος το σκαρφαλωμένο χωριό και το καμπαναριό, που δεσπόζει στο κέντρο. Κύρια ασχολία των κατοίκων αποτελεί η γεωργία, η κηπουρική και η κτηνοτροφία. Βασικό προϊόν των Χαλάνδρων είναι τα καρύδια. Ένα λαϊκό τραγούδι λέει: «στην Πισπιλούντ’ αμύγδαλα, στην Ποταμιά παιχνίδια, Φροδίσια κι από Χάλαδρα θα πάρωμε καρύδια». Η ονομασία του χωριού, σύμφωνα με τον μεγάλο Χιώτη γλωσσολόγο Κ. Άμαντο, προήλθε από τη λέξη Χαλάδριον και Χαράδριον, που σημαίνει μοναχική καλύβα και μοναχικός κοιτώνας. Το συσχετίζει με την ύπαρξη μοναστηριού και το θεωρεί καθαρά μεσαιωνικό.
Το χωριό, όπως και άλλα χωριά, βρισκόταν μέσα σε μεσαιωνικό τείχος, του οποίου μόνο λίγα λείψανα σώζονται. Οι τοποθεσίες «Πυργιόπουλο» και «στον Πύργο» (στη σημερινή πλατεία) δηλώνει ότι κάποτε το χωριό ήταν ένα οχυρό με πύργους, για να οχυρώνονται οι κάτοικοι και να προστατεύονται από τους πειρατές (περιηγητής Fr. Piacenza, 17ος αι.). Διαιρείται σε Πάνω και Κάτω Χάλανδρα. Σήμερα τα κάτω Χάλανδρα είναι ερειπωμένα και η πειρατεία ίσως να αποτέλεσε αιτία ερήμωσης των Κάτω Χαλάνδρων και μετακίνησης των κατοίκων στη σημερινή τοποθεσία. Ωστόσο είναι πολύ δύσκολο να προσδιορίσει κανείς με ακρίβεια το χρόνο εμφάνισης του χωριού. Η παλαιότερη αναφορά στο χωριό ανάγεται στον 17ο αιώνα (1600 – 1700) από τον περιηγητή Francesco Piacenza, ο οποίος αναφέρει: «μεταξύ των χωρίων Χαλάντρε, κειμένου εις την υψίστην κορυφήν ενός όρους, και Κορόνια με 150 οικίας, ευρίσκονται προς την θάλασσαν λουτρά θειούχα, ονομαζόμενα Αγίασμα». Είναι φανερό ότι αναφέρεται στα Χάλανδρα, τα Κουρούνια και τα Αγιάσματα. Τον ίδιο αιώνα ένας άλλος περιηγητής, ο Francesco Lupazolo, αναφέρει: «συνήθεις εξοχικοί συνοικισμοί είναι: Marco, Pispilonda, Fitta, Calandia, Coronia, Cheramo, Nenita…» (Μάρκου, Πισπιλούντα, Φυτά, Χάλανδρα, Κουρούνια, Κέραμος, Νένητα). Τα Χάλανδρα εμφανίζονται και στο χειρόγραφο χάρτη του Francesco Lupazolo το 1638 με την ονομασία Calandra.
Στη βόρεια πλευρά του χωριού βρίσκεται το σχολείο και η πλατεία με τις πλατάνες (παλιό σχολείο).
Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι τα Χάλανδρα τότε είχαν σχετική οικονομική ευμάρεια. Αυτό φαίνεται από το μεγάλο μέγεθος της εκκλησίας αναλογικά με το μέγεθος του χωριού, την κατασκευή του ξυλόγλυπτου τέμπλου, την ύπαρξη βοτσαλωτού στην αυλή του ναού κ.α. Όλα αυτά είναι δείγματα πλούτου και υπεροχής και μάλιστα σε περίοδο Τουρκοκρατίας. Ωστόσο η μεταξουργία ήταν αυτό που μάλλον ενίσχυσε οικονομικά τη Βόρεια Χίο την εποχή εκείνη. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω τετράστιχο : Απάνω – Κάτω Χάλανδρα, Καμίνι κι Λαρδάτο, αυτά τα τέσσερα Χωριά, βάζουν τη Χίο κάτω.
Εκτός από τη μεταξουργία μία άλλη ασχολία των κατοίκων ήταν και η εξόρυξη αντιμονίου από λατομεία. Τέτοιο ορυχείο υπήρχε στη θέση «Πετροκοπειό», απ’ όπου πήρε και την ονομασία η τοποθεσία (στους νεώτερους χρόνους πολλοί Χαλανδρούσοι εργάστηκαν στα ορυχεία της Κεράμου).
Η σφαγή του 1822 στο Κάβο Μελανιός αποδυνάμωσε εντελώς την άνθηση που είχε προηγηθεί. Αυτό που παρατηρήθηκε ήταν η σημαντική μείωση του πληθυσμού αφού μόνο στα Βορειόχωρα σφαγιάσθηκαν πάνω από 12000. Από τους εναπομείναντες έζησαν πολύ λιγότεροι λόγω των κακουχιών, της πείνας και της επιδημίας τύφου που ξέσπασε λόγω των άταφων πτωμάτων. Άλλες απώλειες Χαλανδρούσων υπήρξαν το 1921 στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Η σχετική επιτύμβια επιγραφή στο ναό της Αγίας Παρασκευής αναφέρει: «Πεσόντες εν τω ιερώ αγώνι εν έτει 1921 Δημήτριος Μαναούδης, Νικ Δοντάς, Μάρκος Μαλλάς, Δημ Ζερβός, Χρ Καλόγηρος 3 Μαρτίου 1930».
Μεγάλο οικονομικό παράγοντα για τα Χάλανδρα αποτέλεσαν οι ανεμόμυλοι. Στην τοποθεσία «Τρεις Μύλοι» και στη «Σελλάδα» υπήρχαν ανεμόμυλοι, στους οποίους είχαν μερίδια Χαλανδρούσοι και Καμινιώτες και φαίνεται ότι ήταν σπουδαίος οικονομικός πόρος την εποχή εκείνη. Μάλιστα ήταν γεγονός και η ύπαρξη νερόμυλου στα Αγιάσματα από Καμινιώτη ιδιοκτήτη.
Στη βόρεια πλευρά του χωριού βρίσκεται το σχολείο και η πλατεία με τις πλατάνες (παλιό σχολείο).
Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι τα Χάλανδρα τότε είχαν σχετική οικονομική ευμάρεια. Αυτό φαίνεται από το μεγάλο μέγεθος της εκκλησίας αναλογικά με το μέγεθος του χωριού, την κατασκευή του ξυλόγλυπτου τέμπλου, την ύπαρξη βοτσαλωτού στην αυλή του ναού κ.α. Όλα αυτά είναι δείγματα πλούτου και υπεροχής και μάλιστα σε περίοδο Τουρκοκρατίας. Ωστόσο η μεταξουργία ήταν αυτό που μάλλον ενίσχυσε οικονομικά τη Βόρεια Χίο την εποχή εκείνη. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω τετράστιχο : Απάνω – Κάτω Χάλανδρα, Καμίνι κι Λαρδάτο, αυτά τα τέσσερα Χωριά, βάζουν τη Χίο κάτω.
Εκτός από τη μεταξουργία μία άλλη ασχολία των κατοίκων ήταν και η εξόρυξη αντιμονίου από λατομεία. Τέτοιο ορυχείο υπήρχε στη θέση «Πετροκοπειό», απ’ όπου πήρε και την ονομασία η τοποθεσία (στους νεώτερους χρόνους πολλοί Χαλανδρούσοι εργάστηκαν στα ορυχεία της Κεράμου).
Η σφαγή του 1822 στο Κάβο Μελανιός αποδυνάμωσε εντελώς την άνθηση που είχε προηγηθεί. Αυτό που παρατηρήθηκε ήταν η σημαντική μείωση του πληθυσμού αφού μόνο στα Βορειόχωρα σφαγιάσθηκαν πάνω από 12000. Από τους εναπομείναντες έζησαν πολύ λιγότεροι λόγω των κακουχιών, της πείνας και της επιδημίας τύφου που ξέσπασε λόγω των άταφων πτωμάτων. Άλλες απώλειες Χαλανδρούσων υπήρξαν το 1921 στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Η σχετική επιτύμβια επιγραφή στο ναό της Αγίας Παρασκευής αναφέρει: «Πεσόντες εν τω ιερώ αγώνι εν έτει 1921 Δημήτριος Μαναούδης, Νικ Δοντάς, Μάρκος Μαλλάς, Δημ Ζερβός, Χρ Καλόγηρος 3 Μαρτίου 1930».
Μεγάλο οικονομικό παράγοντα για τα Χάλανδρα αποτέλεσαν οι ανεμόμυλοι. Στην τοποθεσία «Τρεις Μύλοι» και στη «Σελλάδα» υπήρχαν ανεμόμυλοι, στους οποίους είχαν μερίδια Χαλανδρούσοι και Καμινιώτες και φαίνεται ότι ήταν σπουδαίος οικονομικός πόρος την εποχή εκείνη. Μάλιστα ήταν γεγονός και η ύπαρξη νερόμυλου στα Αγιάσματα από Καμινιώτη ιδιοκτήτη.
Eξωκλήσια των Χαλάνδρων είναι το νεκροταφείο του Αγίου Μηνά, που γιορτάζει στις 11 Νοέμβριου, παράλληλα με την απελευθέρωση της Χίου. Ο Άγιος Δημήτριος, που γιορτάζει στις 26 Οκτωβρίου και ήταν το νεκροταφείο των Κάτω Χαλάνδρων. Το εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου στα Κάτω Χάλανδρα, που γιορτάζει 23 Απριλίου και αποτελεί Αδερφάτο οικογενειών από τα Χάλανδρα και την Κέραμο. Τέλος στην κυριότητα της Αγίας Παρασκευής περιήλθε και ο ναός της Παναγίας Ελεούσας στο Βροντάδο κατόπιν κληροδοτήσεως του Χαλανδρούση κτήτορα π. Δαμασκηνού Σκυριώτη. Ο ναός της Ελεούσας γιορτάζει στις 11 Ιουνίου και ιδρύθηκε το 1905.
Το κυριότερο όμως πανηγύρι για τα Χάλανδρα αποτελεί ο εορτασμός της Αγίας Παρασκευής στις 26 Ιουλίου, όπου προσφέρεται παραδοσιακό πανηγυριώτικο φαγητό και γίνεται μεγάλο λαϊκό πανηγύρι. Κάτι αντίστοιχο, αλλά σε περιορισμένη έκταση, γίνεται και στις 14 Οκτωβρίου, που τιμάται τοπικό θαύμα της Αγίας Παρασκευής. Αξίζει να πάει κανείς και στα δύο πανηγύρια για να γευτεί τη γνήσια Βορειοχωρούσικη φιλοξενία και διασκέδαση.
Δεν θα μπορούσε να παραβλέψει κανείς την ύπαρξη των δύο Συλλόγων που υπάρχουν, ένας στην Αθήνα και ένας στις ΗΠΑ. Ο σύλλογος των απανταχού Χαλανδρούσων – Καμινιωτών Χίου «Η Αγία Παρασκευή», ιδρύθηκε το 1985 με έδρα την Αθήνα και έχει να επιδείξει όλα αυτά τα χρόνια σειρά έργων και δραστηριοτήτων. Αντίστοιχη δράση παρουσιάζει και ο Σύλλογος των ΗΠΑ. Κοινός στόχος και των δύο είναι ο εξωραϊσμός, η πρόοδος και η κάθε είδους συμπαράσταση στο χωριό και τους κατοίκους του.
Σήμερα, οι λιγοστοί πλέον μόνιμοι κάτοικοι είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι, καλοσυνάτοι και ευσεβείς, γεγονός που πιστοποιείται από τους άριστα διατηρημένους και περιποιημένους ναούς. Όμως η μοίρα του χωριού δεν είναι άλλη από την κοινή μοίρα της ερήμωσης, που πλήττει την άλλοτε ευημερούσα περιοχή της Αμανής.
Δεν θα μπορούσε να παραβλέψει κανείς την ύπαρξη των δύο Συλλόγων που υπάρχουν, ένας στην Αθήνα και ένας στις ΗΠΑ. Ο σύλλογος των απανταχού Χαλανδρούσων – Καμινιωτών Χίου «Η Αγία Παρασκευή», ιδρύθηκε το 1985 με έδρα την Αθήνα και έχει να επιδείξει όλα αυτά τα χρόνια σειρά έργων και δραστηριοτήτων. Αντίστοιχη δράση παρουσιάζει και ο Σύλλογος των ΗΠΑ. Κοινός στόχος και των δύο είναι ο εξωραϊσμός, η πρόοδος και η κάθε είδους συμπαράσταση στο χωριό και τους κατοίκους του.
Σήμερα, οι λιγοστοί πλέον μόνιμοι κάτοικοι είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι, καλοσυνάτοι και ευσεβείς, γεγονός που πιστοποιείται από τους άριστα διατηρημένους και περιποιημένους ναούς. Όμως η μοίρα του χωριού δεν είναι άλλη από την κοινή μοίρα της ερήμωσης, που πλήττει την άλλοτε ευημερούσα περιοχή της Αμανής.
